Z niewydanego rękopisu; „Polska w obszernych wiadomościach swoich skrócona”
Rzecz poprzedzona krótkim życiorysem autora i bibliografią kwestii tej dotyczącą.
Postać ks. Józefa Andrzeja Załuskiego (1702–1774) biskupa kijowskiego, nie ma dotychczas biografa, a przecie jeżeli komu, to jemu literatura pomnik
postawić powinna. Od najmłodszych lat miał szalony popęd do wiedzy – w 15-tym roku życia położył już trzytysięczny podpis na książkach, które przeczytał, przejrzał, a przynajmniej skatalogował. Wtedy już rozumiał potrzebę założenia wielkiej publicznej biblioteki i obliczenia, zawartego w drukach, naszego
dorobku umysłowego. Zaczął więc gromadzić swój słynny księgozbiór, któremu równego do dziś dnia prawie nie mamy, bo nie tylko, że posiadał rzadkie wydania,
„białe kruki”, ale i unikaty, o których dziś tyle tylko wiemy, że je Załuski miał w swym ręku.
(…)
Oprócz pism, które drukiem ogłosił, pozostawił cenne rękopisy, „owoc wolnego czasu” podczas przebywania na wygnaniu. Rękopisy te uporządkował i przygotował do druku Józef Epifani Minasowicz, kanonik kijowski. Niestety, tylko jedną ich część ogłosił J. Muczkowski, pt. „Biblioteka Historyków, Prawników” itd. (Kraków 1832). Jest to kamień węgielny bibliografii polskiej. Ta „Biblioteka Historyków” to część druga obszernego, dotąd nie
wydanego dzieła pt. POLSKA W OBSZERNYCH WIADOMOŚCIACH SWOICH SKRÓCONA Z PODZIAŁEM NA III CZĘŚCI.
W rozdziale: „Scriptores peculiares de Sanctis et Plis Polonis” mamy osobny podrozdział pt. „Infantes martyres a Judaeis trucidati“, a przedtem jeszcze spis obszerny, zatytułowany: „Dzieci niewinne w Polszcze dla Evicomen od Żydów umęczone”. Oba te ustępy podamy w całości, jako rzecz tym więcej interesującą, że wyszła spod pióra znakomitego uczonego męża, zasłużonego w narodzie i Kościele.
